होमनाथ गैरे
अहिले सुनको मूल्य पानीको फोका जस्तै उम्लिरहेको छ । सुनको मूल्य यसरी लगातार बढीरहेको अवस्थामा यो कहाँसम्म पुग्ने हो र यसका आधार के के हुन् भन्ने बिचारहरु बाहिर आएका छन् । यस किसिमका भनाई दिनेहरुमा खासगरी डेरिभेटिव बजारका लगानीकर्ता वा हावामा पैसा कमाउन चाहने सट्टेवाजहरु बढी छन् । त्यसैगरी बिश्व अर्थतन्त्र तथा भू-राजनीतिक अवस्थाको दुहाइ दिदै सुनको मूल्य अझै माथि जाने भनाईहरु सार्वजनिक गरिरहेका छन् । तर विश्व बैङ्क र अन्तरराष्ट्रिय मुद्रा कोषजस्ता संस्थाका पदाधिकारी र केही स्थापित बिज्ञ तथा अर्थशास्त्रीहरु भने सुनको मूल्य अहिले अस्वभाविक रुपमा बढेको मान्दछन् ।
यसै शन्दर्भमा यहाँ सुनको विषयमा बिद्यमान केही बहुचर्चित कथनहरुको चिरफार गर्ने प्रयास गरिएको छ । यसो भन्दा केहीले यसलाई अत्यन्तै असुहाउँदो वा मुर्खतापूर्ण अभिब्यक्ति पनि भन्न सक्छन् । तर उनीहरु आँफै एउटा ठुलो कल्पनाको भुमरीमा तैरिरहेको पत्तै पाएका छैनन् । त्यसकारण पनि यस बिषयमा कलम चलाउन थप प्ररणा मिलेको छ ।
सुन महँगो धातु हो
यो भनाई सुनमा मात्रै नभएर सम्पत्तिको रुपमा उपयोग हुने वा मानव जिवनसँग गाँसिएका कुनै पनि वस्तुको हकमा उत्तिकै लागु हुन्छ । वास्तवमा यो प्रश्नको उत्तर निकै कठिन र आवश्यक पनि छ । अहिले बजारमा पाइने सबै वस्तु तथा सेवाको भाउ प्राइस सजिलै पत्ता लगाउन सकिन्छ । तर ती वस्तुहरुको मूल्य भ्यालु पत्ता लगाउने कुरा निकै कठिन छ र सदैब यस्तै रहने छ । संयुक्त राज्य अमेरिकाको स्थापना भएदेखी सन् १९३३ सम्म १ औंस सुनको मूल्य २० अमेरिकी डलर वा १ अमेरिकी डलर बराबर १ दशमलव ४१ औंस सुन कायम गरिएको थियो । त्यसपछि सन् १९७१ सम्म १ औंस सुनको मूल्य ३५ अमेरिकी डलर वा १ अमेरिकी डलर बराबर शून्य दशमलव ८ औंस सुन कायम भयो । यसले के देखाउँछ भने परम्परागत रुपमा सुनको मूल्यमा अमेरिकी सरकार वा केही शक्तिशाली देशहरुको नियन्त्रण कायम थियो । अथवा उनीहरुले आफ्नो अनुकुल अनरसार सुनको मूल्य तोक्ने गर्थे ।
सन् १९७१ मा सुनको तुलनामा अमेरिकी डलरको मूल्य ठुलो परिमाणमा घट्यो वा मानिसहरुमा डलरप्रतिको विश्वास निकै कम भयो । त्यसपछि सुनको आधिकारिक मूल्य प्रतिऔंस ४२ दशमलव २२ डलर कायम गरियो । तर त्यो सरकारी मूल्यमा खुला बजारमा सुन किनबेच हुन सकेन । त्यतीबेलासम्म मानिसहरुमा डलरलाई सुनमा गणना गर्न भन्दा सुनलाई डलरमा गणना गर्न बानी परिसकेकाले त्यस्तो भएको भनाई छ । यो भनाईको मुख्य सार के हो भने सन् १९१३ मा फेडेरल रिजर्भ डिपार्टमेण्ट फेड को स्थापना हुनुभन्दा पहिला २० डलरको प्रत्याभुती गरिएको कागजी निस्सालाई सरकारी ढुकुटीमा रहेको १ औंस सुनको प्रतिनिधिका रुपमा स्विकार गरिन्थ्यो । यसको अर्थ सुन जमानत नभएको कागजी मुद्राप्रति मानिसहरुको बिश्वास थिएन । फलस्वरुप तत्कालिन संयुक्त राज्य अमेरिकाको आधिकारिक मुद्रा डलर सुनसँग पूर्ण परिवत्र्य थियो र सरकारले जारी गर्ने मुद्राको परिमाण भण्डारणमा रहेको सुनको मूल्यको हाराहारीमा हुने गथ्र्यो ।
तर अहिले ढुकुटीमा पर्याप्त सुन नराखिकन नै खर्बौ डलर छापिने गरेको छ । अहिले यसको परिमाण दिनहुँ आकाशिदै गएको छ र अझै कती पुग्ने हो कसैलाई थाहा छैन । त्यसैले कुनै वस्तुको वास्तविक मूल्य निर्धारण गर्ने काम निकै कठिन कार्य हो र यो त्यस वस्तुलाई मापन गर्ने आधार सूचक मा भर पर्छ । अनि ती २ वस्तुबिचको सम्बन्ध कस्तो छ भन्ने कुराले मूल्यमा प्रत्यक्ष प्रभाव पार्ने गर्छ ।
सुन जोखिमपूर्ण छ
जोखिम कुनै पनि वस्तुको बजार भाउसँग प्रत्यक्ष रुपमा सम्बन्धित हुन्छ । फलस्वरुप बजार भाउमा बृद्धि हुँदै जाँदा जोखिम पनि बढ्दै गएको हुन्छ । किनभने बजार भाउ बढ्दै जाँदा आपूर्ति पनि बढ्छ तर माग घट्ने हुनाले भाउ पनि ओरालो लाग्न सक्छ । फलस्वरुप अहिले बजार भाउ प्रतिऔंस १ हजार ५ सय डलरभन्दा माथि भएको समयमा ७ सय वा २ सय भएको समयमा भन्दा सुन स्वभावैले बढी जोखिमपूर्ण छ । त्यसैगरी यसको मूल्य प्रतिऔंस ३५ डलर हुँदाभन्दा झन जोखिमपूर्ण छ । सो समयमा पनि इलोइट जेनवे नामका एक अमेरिकी वित्तशास्त्रीले सुनको बजार भाउ अमेरिकी सरकारले ३५ डलरमा थामेर राखेको बताएका थिए । तर त्यसलाई खुला बजारमा छोडी दिएको भए त्यतीबेला पनि सुनको मूल्य प्रतिऔंस ८ डलर मात्रै हुने उनको बिश्लेषण थियो ।
यस दृष्टान्तले जोखिम जहिले पनि घटना तथा समय सापेक्ष हुने बताउँछ । त्यसकारण अहिलेको बिश्व आर्थिक मन्दीको समयमा शेयर तथा संस्थागत ऋणपत्रमा तुलनात्मक रुपमा बढी जोखिम छ । परम्परागत रुपमा जोखिमरहित मानिएका सरकारी ऋणपत्रमा पनि अहिले जोखिम बढ्दै गएको छ । घरजग्गाको कारोबार त संसारभरि नै ओरालो लागेको छ । डलरलगायतका कागजी मुद्राको वास्तविक मूल्य कती हो कसैलाई थाहा छैन । यस्तो अवस्थामा प्रतिऔंस १ हजार ५ सय डलरभन्दा माथिको बजार भाउ रहेको सुन पनि स्वभावैले जोखिमपूर्ण छ । तर सुनको सामान्य ग्राहयता र निहित वास्तविक मूल्यका आधारमा यसलाई तुलनात्मक रुपमा कम जोखिमपूर्ण मान्ने गरिएको छ ।
त्यसो भए अहिले सुनको मूल्य उच्च भएकाले यसको उत्पादन बढ्ने र मूल्य घट्ने सम्भावना छ त
यो भनाई सुन बजारको प्रकृतीसँग मेल खाँदैन । अहिले बिश्वमा सुनको वार्षिक उत्पादन लगभग ८ करोड २६ लाख औंस छ । गत दशकदेखी यो पनि बिस्तारै घट्दै गएको छ । तर सुनको वास्तविक बजार तथा डेरिभेटिव बजारको कारोबारलाई हेर्ने हो भने यसको माग अनन्त जस्तै छ । यो सुनको मूल्य उच्च भएको कारणले भएको हो यसको एउटा कारण उच्च मूल्य भएको समयमा खानीवालाहरुले कम गुणस्तरको सुन उत्पादन गर्न चाहेका हुन सक्छन् । तर संसारमा भएका सुनका खानीमध्ये तुलनात्मक रुपमा कम खर्चिला र सजिलो स्थानका खानीबाट सम्भव भएसम्मको सुन निकाली सकिएको छ । अब अप्ठ्यारा र बढी खर्च लाग्ने खानी मात्रै बाँकी छन् । यसले सुनको मूल्य अहिले इतिहाँसकै उच्च तहमा भए पनि सजिलै उत्पादन बृद्धि हुने सम्भावना नभएको पुष्टी गर्छ । यसरी मूल्य बढ्दैमा गहुँ वा तामाको जस्तै सुनको उत्पादन बढ्दैन । बढीहाले पनि अत्यन्तै न्यून दरमा मात्रै बढ्न सक्छ । त्यसैले अबका दिनमा सुनको मूल्य पूर्ण रुपमा मानिसहरुको यसलाई धारण गर्न चाहने चाहना वा बानी र यसको अप्राकृतिक मागमा भर पर्छ । उत्पादनले खासै प्रभाव पार्दैन ।
यसको अर्थ सुनको मूल्य घट्नै सक्दैन वा अकाट्य छ भन्ने होइन । इतिहासमा हजारौ टन सुन माटोमा बिलिन भएका घटना सुनिन्छ । त्यसैगरी हजारौ टन सुन रासायीनिक प्रतिकि्रयाबाट टुकि्रएर गएको बैज्ञानिकहरु बताउँछन । यो निरन्तर चलिरहने प्रकृया हो । साथै सयौं नदीको वालुवामा सुनका कणहरु पाइने गरेका छन् । यसरी हेर्दा अझै पनि पृथ्वीमा पर्याप्त सुन भएको मान्न सकिन्छ । तर अहिलेको अप्राकृतिक तरिकाले बढाइएको बुलिश सुन बजारमा यी सबै कुराहरु छायाँमा परेका छन् ।
सुन प्रति सर्वसाधारणको चासो अहिलेसम्मकै उच्च भएको हो त
मौद्रिक मानका आधारमा सुनको भाउ अहिले सर्वाधिक उच्च तहमा छ । तर अमेरिकी सरकारले प्रकाशन गर्ने उपभोक्ता मूल्य सूचकाङ्क सीपीआई का आधारमा सुनको वास्तविक मूल्य सन् १९८० मा नै प्रति औंस २ हजार ५ सय पुगेको मानिन्छ । यो तथ्य आम मानिसलाई थाहा नभए पनि उनीहरुले सुनलाई कहिल्लै नाश नहुने र कहिल्लै पुरानो नहुने वस्तुका रुपमा बुझेका छन् । त्यसकारण उनीहरुले कहिल्लै पनि सुन विकि्र गर्ने कुरा साच्नै सक्दैनन् । बरु आफ्नो बल बुताले भ्याएसम्म खरिदै गर्न चान्छन् । फलस्वरुप सुनको मूल्य बढ्दै जाँदा यस प्रति सबैको चासो बढ्दै गएको प्रष्ट हुन्छ ।
सुन प्रति संसारका अधिकांश मानिसको धार्मिक तथा सांस्कृतिक आस्था छ । यही आस्थाका कारण परम्परागत शासकहरुले कागजी मुद्राको आविस्कार गरेर संसारमा आफ्नो प्रभुत्व जमाउन सफल भएका हुन । अहिले यही सम्वेदनशिलताको उपयोग गरेर सुनलाई सूरक्षित लगानी भन्दै मानिसहरुलाई जुवा खेल्न सिकाइएको छ । यसले मानव तथा वित्तीय साधनको उत्पादकत्व घटाउने र आर्थिक अपराध बढाउने बाहेक अर्थतन्त्रमा कुनै पनि सकारात्मक सहयोग गर्न सकेको छैन । यस्ता कि्रयाकलापलाई नियन्त्रण गर्दै सुनलाई वास्तविकताका आधारमा मात्रै चल्न दिने हो भने यसको अस्वभाविक मूल्य बृद्धि रोकिनेछ र बिश्व अर्थतन्त्रमा यसले सृजना गर्ने दुष्परिणामबाट पनि बच्न सकिने छ । (आर्थिक अभियान दैनिकमा २०६८ बैशाख ९ गते प्रकाशित )
अहिले सुनको मूल्य पानीको फोका जस्तै उम्लिरहेको छ । सुनको मूल्य यसरी लगातार बढीरहेको अवस्थामा यो कहाँसम्म पुग्ने हो र यसका आधार के के हुन् भन्ने बिचारहरु बाहिर आएका छन् । यस किसिमका भनाई दिनेहरुमा खासगरी डेरिभेटिव बजारका लगानीकर्ता वा हावामा पैसा कमाउन चाहने सट्टेवाजहरु बढी छन् । त्यसैगरी बिश्व अर्थतन्त्र तथा भू-राजनीतिक अवस्थाको दुहाइ दिदै सुनको मूल्य अझै माथि जाने भनाईहरु सार्वजनिक गरिरहेका छन् । तर विश्व बैङ्क र अन्तरराष्ट्रिय मुद्रा कोषजस्ता संस्थाका पदाधिकारी र केही स्थापित बिज्ञ तथा अर्थशास्त्रीहरु भने सुनको मूल्य अहिले अस्वभाविक रुपमा बढेको मान्दछन् ।
यसै शन्दर्भमा यहाँ सुनको विषयमा बिद्यमान केही बहुचर्चित कथनहरुको चिरफार गर्ने प्रयास गरिएको छ । यसो भन्दा केहीले यसलाई अत्यन्तै असुहाउँदो वा मुर्खतापूर्ण अभिब्यक्ति पनि भन्न सक्छन् । तर उनीहरु आँफै एउटा ठुलो कल्पनाको भुमरीमा तैरिरहेको पत्तै पाएका छैनन् । त्यसकारण पनि यस बिषयमा कलम चलाउन थप प्ररणा मिलेको छ ।
सुन महँगो धातु हो
यो भनाई सुनमा मात्रै नभएर सम्पत्तिको रुपमा उपयोग हुने वा मानव जिवनसँग गाँसिएका कुनै पनि वस्तुको हकमा उत्तिकै लागु हुन्छ । वास्तवमा यो प्रश्नको उत्तर निकै कठिन र आवश्यक पनि छ । अहिले बजारमा पाइने सबै वस्तु तथा सेवाको भाउ प्राइस सजिलै पत्ता लगाउन सकिन्छ । तर ती वस्तुहरुको मूल्य भ्यालु पत्ता लगाउने कुरा निकै कठिन छ र सदैब यस्तै रहने छ । संयुक्त राज्य अमेरिकाको स्थापना भएदेखी सन् १९३३ सम्म १ औंस सुनको मूल्य २० अमेरिकी डलर वा १ अमेरिकी डलर बराबर १ दशमलव ४१ औंस सुन कायम गरिएको थियो । त्यसपछि सन् १९७१ सम्म १ औंस सुनको मूल्य ३५ अमेरिकी डलर वा १ अमेरिकी डलर बराबर शून्य दशमलव ८ औंस सुन कायम भयो । यसले के देखाउँछ भने परम्परागत रुपमा सुनको मूल्यमा अमेरिकी सरकार वा केही शक्तिशाली देशहरुको नियन्त्रण कायम थियो । अथवा उनीहरुले आफ्नो अनुकुल अनरसार सुनको मूल्य तोक्ने गर्थे ।
सन् १९७१ मा सुनको तुलनामा अमेरिकी डलरको मूल्य ठुलो परिमाणमा घट्यो वा मानिसहरुमा डलरप्रतिको विश्वास निकै कम भयो । त्यसपछि सुनको आधिकारिक मूल्य प्रतिऔंस ४२ दशमलव २२ डलर कायम गरियो । तर त्यो सरकारी मूल्यमा खुला बजारमा सुन किनबेच हुन सकेन । त्यतीबेलासम्म मानिसहरुमा डलरलाई सुनमा गणना गर्न भन्दा सुनलाई डलरमा गणना गर्न बानी परिसकेकाले त्यस्तो भएको भनाई छ । यो भनाईको मुख्य सार के हो भने सन् १९१३ मा फेडेरल रिजर्भ डिपार्टमेण्ट फेड को स्थापना हुनुभन्दा पहिला २० डलरको प्रत्याभुती गरिएको कागजी निस्सालाई सरकारी ढुकुटीमा रहेको १ औंस सुनको प्रतिनिधिका रुपमा स्विकार गरिन्थ्यो । यसको अर्थ सुन जमानत नभएको कागजी मुद्राप्रति मानिसहरुको बिश्वास थिएन । फलस्वरुप तत्कालिन संयुक्त राज्य अमेरिकाको आधिकारिक मुद्रा डलर सुनसँग पूर्ण परिवत्र्य थियो र सरकारले जारी गर्ने मुद्राको परिमाण भण्डारणमा रहेको सुनको मूल्यको हाराहारीमा हुने गथ्र्यो ।
तर अहिले ढुकुटीमा पर्याप्त सुन नराखिकन नै खर्बौ डलर छापिने गरेको छ । अहिले यसको परिमाण दिनहुँ आकाशिदै गएको छ र अझै कती पुग्ने हो कसैलाई थाहा छैन । त्यसैले कुनै वस्तुको वास्तविक मूल्य निर्धारण गर्ने काम निकै कठिन कार्य हो र यो त्यस वस्तुलाई मापन गर्ने आधार सूचक मा भर पर्छ । अनि ती २ वस्तुबिचको सम्बन्ध कस्तो छ भन्ने कुराले मूल्यमा प्रत्यक्ष प्रभाव पार्ने गर्छ ।
सुन जोखिमपूर्ण छ
जोखिम कुनै पनि वस्तुको बजार भाउसँग प्रत्यक्ष रुपमा सम्बन्धित हुन्छ । फलस्वरुप बजार भाउमा बृद्धि हुँदै जाँदा जोखिम पनि बढ्दै गएको हुन्छ । किनभने बजार भाउ बढ्दै जाँदा आपूर्ति पनि बढ्छ तर माग घट्ने हुनाले भाउ पनि ओरालो लाग्न सक्छ । फलस्वरुप अहिले बजार भाउ प्रतिऔंस १ हजार ५ सय डलरभन्दा माथि भएको समयमा ७ सय वा २ सय भएको समयमा भन्दा सुन स्वभावैले बढी जोखिमपूर्ण छ । त्यसैगरी यसको मूल्य प्रतिऔंस ३५ डलर हुँदाभन्दा झन जोखिमपूर्ण छ । सो समयमा पनि इलोइट जेनवे नामका एक अमेरिकी वित्तशास्त्रीले सुनको बजार भाउ अमेरिकी सरकारले ३५ डलरमा थामेर राखेको बताएका थिए । तर त्यसलाई खुला बजारमा छोडी दिएको भए त्यतीबेला पनि सुनको मूल्य प्रतिऔंस ८ डलर मात्रै हुने उनको बिश्लेषण थियो ।
यस दृष्टान्तले जोखिम जहिले पनि घटना तथा समय सापेक्ष हुने बताउँछ । त्यसकारण अहिलेको बिश्व आर्थिक मन्दीको समयमा शेयर तथा संस्थागत ऋणपत्रमा तुलनात्मक रुपमा बढी जोखिम छ । परम्परागत रुपमा जोखिमरहित मानिएका सरकारी ऋणपत्रमा पनि अहिले जोखिम बढ्दै गएको छ । घरजग्गाको कारोबार त संसारभरि नै ओरालो लागेको छ । डलरलगायतका कागजी मुद्राको वास्तविक मूल्य कती हो कसैलाई थाहा छैन । यस्तो अवस्थामा प्रतिऔंस १ हजार ५ सय डलरभन्दा माथिको बजार भाउ रहेको सुन पनि स्वभावैले जोखिमपूर्ण छ । तर सुनको सामान्य ग्राहयता र निहित वास्तविक मूल्यका आधारमा यसलाई तुलनात्मक रुपमा कम जोखिमपूर्ण मान्ने गरिएको छ ।
त्यसो भए अहिले सुनको मूल्य उच्च भएकाले यसको उत्पादन बढ्ने र मूल्य घट्ने सम्भावना छ त
यो भनाई सुन बजारको प्रकृतीसँग मेल खाँदैन । अहिले बिश्वमा सुनको वार्षिक उत्पादन लगभग ८ करोड २६ लाख औंस छ । गत दशकदेखी यो पनि बिस्तारै घट्दै गएको छ । तर सुनको वास्तविक बजार तथा डेरिभेटिव बजारको कारोबारलाई हेर्ने हो भने यसको माग अनन्त जस्तै छ । यो सुनको मूल्य उच्च भएको कारणले भएको हो यसको एउटा कारण उच्च मूल्य भएको समयमा खानीवालाहरुले कम गुणस्तरको सुन उत्पादन गर्न चाहेका हुन सक्छन् । तर संसारमा भएका सुनका खानीमध्ये तुलनात्मक रुपमा कम खर्चिला र सजिलो स्थानका खानीबाट सम्भव भएसम्मको सुन निकाली सकिएको छ । अब अप्ठ्यारा र बढी खर्च लाग्ने खानी मात्रै बाँकी छन् । यसले सुनको मूल्य अहिले इतिहाँसकै उच्च तहमा भए पनि सजिलै उत्पादन बृद्धि हुने सम्भावना नभएको पुष्टी गर्छ । यसरी मूल्य बढ्दैमा गहुँ वा तामाको जस्तै सुनको उत्पादन बढ्दैन । बढीहाले पनि अत्यन्तै न्यून दरमा मात्रै बढ्न सक्छ । त्यसैले अबका दिनमा सुनको मूल्य पूर्ण रुपमा मानिसहरुको यसलाई धारण गर्न चाहने चाहना वा बानी र यसको अप्राकृतिक मागमा भर पर्छ । उत्पादनले खासै प्रभाव पार्दैन ।
यसको अर्थ सुनको मूल्य घट्नै सक्दैन वा अकाट्य छ भन्ने होइन । इतिहासमा हजारौ टन सुन माटोमा बिलिन भएका घटना सुनिन्छ । त्यसैगरी हजारौ टन सुन रासायीनिक प्रतिकि्रयाबाट टुकि्रएर गएको बैज्ञानिकहरु बताउँछन । यो निरन्तर चलिरहने प्रकृया हो । साथै सयौं नदीको वालुवामा सुनका कणहरु पाइने गरेका छन् । यसरी हेर्दा अझै पनि पृथ्वीमा पर्याप्त सुन भएको मान्न सकिन्छ । तर अहिलेको अप्राकृतिक तरिकाले बढाइएको बुलिश सुन बजारमा यी सबै कुराहरु छायाँमा परेका छन् ।
सुन प्रति सर्वसाधारणको चासो अहिलेसम्मकै उच्च भएको हो त
मौद्रिक मानका आधारमा सुनको भाउ अहिले सर्वाधिक उच्च तहमा छ । तर अमेरिकी सरकारले प्रकाशन गर्ने उपभोक्ता मूल्य सूचकाङ्क सीपीआई का आधारमा सुनको वास्तविक मूल्य सन् १९८० मा नै प्रति औंस २ हजार ५ सय पुगेको मानिन्छ । यो तथ्य आम मानिसलाई थाहा नभए पनि उनीहरुले सुनलाई कहिल्लै नाश नहुने र कहिल्लै पुरानो नहुने वस्तुका रुपमा बुझेका छन् । त्यसकारण उनीहरुले कहिल्लै पनि सुन विकि्र गर्ने कुरा साच्नै सक्दैनन् । बरु आफ्नो बल बुताले भ्याएसम्म खरिदै गर्न चान्छन् । फलस्वरुप सुनको मूल्य बढ्दै जाँदा यस प्रति सबैको चासो बढ्दै गएको प्रष्ट हुन्छ ।
सुन प्रति संसारका अधिकांश मानिसको धार्मिक तथा सांस्कृतिक आस्था छ । यही आस्थाका कारण परम्परागत शासकहरुले कागजी मुद्राको आविस्कार गरेर संसारमा आफ्नो प्रभुत्व जमाउन सफल भएका हुन । अहिले यही सम्वेदनशिलताको उपयोग गरेर सुनलाई सूरक्षित लगानी भन्दै मानिसहरुलाई जुवा खेल्न सिकाइएको छ । यसले मानव तथा वित्तीय साधनको उत्पादकत्व घटाउने र आर्थिक अपराध बढाउने बाहेक अर्थतन्त्रमा कुनै पनि सकारात्मक सहयोग गर्न सकेको छैन । यस्ता कि्रयाकलापलाई नियन्त्रण गर्दै सुनलाई वास्तविकताका आधारमा मात्रै चल्न दिने हो भने यसको अस्वभाविक मूल्य बृद्धि रोकिनेछ र बिश्व अर्थतन्त्रमा यसले सृजना गर्ने दुष्परिणामबाट पनि बच्न सकिने छ । (आर्थिक अभियान दैनिकमा २०६८ बैशाख ९ गते प्रकाशित )
Comments
Post a Comment